اهمیت کانالهای مختلف انتقال دانش بین دانشگاه و صنعت در صنایع ایران 1 کیومرث شهبازی 2 تاريخ دريافت: محمد حسنی 3 1931/82/82 تاريخ پذيرش: 1938/18/89 چکیده: دانش و فناوری میتواند از کاناله یا مختلفی بین دانشگاهها و صنعت منتقل شود. هدف اصلی اين پژوهش بررسی نحوه ارتباط بین دانشگاهها و صنعت در ايران با تأکید بر اهمیت ويژگیهای بخشی بود. تحلیلهای اين پژوهش بر مبنای دو پرسشنامه يکی برای اعضای برای محققین صنعت دادههای جمعآوریشده از لجستیک باينری است. نتايج برآورد مدل نشان میدهد که تفاوته یا کاناله یا هیئتعلمی دانشگاهها و ديگری تیرماه 1931 الی دیماه 1931 و مدل رگرسیون بخشی تأثیر مهمی در اهمیت مختلف انتقال دانش ايفا میکند. بهطورکلی نتايج حاکی از اين است که بنگاههای فعال در بخش شیمیايی و پتروشیمی به نشريات علمی و مالکیت فکری و ثبت اختراعات و ايجاد واحدهای جديد دانشگاهی جهت انتقال دانش اهمیت زيادی قائل هستند. بخش داروسازی و بیوتکنولوژی از کلیه کاناله یا انتقال دانش بهاستثنای نشريات علمی استفاده میکنند. بخش ماشینآالت محصوالت فلزی اساسی و فابريکی و بخشهای مربوط به مهندسی مکانیک به کاناله یا مربوط به مالکیت فکری و ثبت اختراعات و ايجاد واحدهای جديد دانشگاهی اهمیت زيادی قائل هستند. بخش تجهیزات برق و ارتباطات راه دور تنها از شرکت در اجالسها جهت انتقال دانش از دانشگاه استفاده میکنند و استفاده از کاناله یا واژگان کلیدی: انتقال دانش بهوسیله بخش صنايع غذايی قابل توضیح نیست. دانشگاه صنعت کانالهای انتقال دانش. طبقهبندی.O30:JEL. 1 مقاله مستخرج از طرح»بررسی کانالهای انتقال دانش بین دانشگاه و صنعت به منظور تسهیل استفاده از دانش بومی جهت رشد تولید ملی در ايران«است که در سال 1938 با حمايت سازمان ملی استاندارد ايران در دانشگاه ارومیه انجام شده است.. 8 استاديار دانشکده اقتصاد و مديريت دانشگاه ارومیه k.shahbazi@urmia.ac.ir. 9 دانشیار دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه ارومیه m.hassani@urmia.ac.ir
98/ فصلنامه انجمن آموزش عالی ايران سال ششم شماره اول زمستان 1938 مقدمه در اقتصادهای دانشمحور مدرن علم به يکی از مهمترين عوامل تحقق رشد اقتصادی تبديلشده است. رشد اقتصادی ساختاری تنها زمانی میتواند محقق شود که دانشپايه جامعه افزايش يابد و منجر به ايجاد روشه یا کاری مؤثر شود. ازلحاظ سنتی دانشگاهها مکانی برای تولید علم میباشند. البته برای اينکه علم نقش مهمی در اقتصاد ايفا کند عالوه بر اينکه دانش بايد در دانشگاه تولید شود بايستی بتواند به جامعه يا به عبارت دقیقتر به صنعت نیز منتقل شود. در سالهای اخیر تعامل بخش بازرگانی و مؤسسات علمی از طريق تبادل دانش و فناوری به دغدغه اصلی اقتصاد کاربردی و سیاستگذاران اقتصادی تبديل گشته است. در يک اقتصاد مبتنی بر دانش علم تأثیر بااليی بر نوآوری در صنايع دانشبنیان دارد. لذا اندازه و شدت رابطه دانش و صنعت تحت عنوان يکی از عوامل مهم عملکرد نوآوری در سطح بنگاه صنعت يا کشور مطرح است )آگراوال 8881(. 1 رشد تولید ملی زمانی تحقق پیدا میکند که اقتصاد و صنعت کشور مبتنی بر دانش و فناوری بومی باشند. مهمترين فاکتور در تولید ملی حمايت از دانش و فکر کارآفرين است که دانشگاهها میتوانند با حمايت از برنامهريزیهای دقیق و عملیاتی در حوزههای آموزشی و پژوهشی زمینه رشد تولید ملی را فراهم کنند. بر اساس تعداد مقاالت ISI در ژوئن سال 8819 رتبه ايران در تولید جهانی علم 88 است بهطوریکه رتبه ايران در منطقه اول است )پايگاه استنادی علوم جهان اسالم(. علیرغم تمرکز دانشگاهها بر روی تولید علم و کسب موفقیتهايی در اين زمینه به دلیل عدم توجه به نیازهای صنعت در تربیت متخصصان و عدم توجه به کانالهای انتقالدهنده دانش تولیدشده در دانشگاهها به صنعت دانش بومی از کارايی باال برخوردار نبوده است. در صورت شناخت کانالهای انتقال دانش از دانشگاهها به صنعت و برقراری ارتباط مطلوب بین دانشگاهها و صنايع میتوان با استفاده از دانش بومی به فناوریهای فرآيند تولید جديد يا کاالهای جديد دستيافت و کاالهای باکیفیت بهتر تولید نمود و بدين ترتیب قدرت رقابتی تولیدکنندگان را در مقابل رقبای خارجی بهبود بخشید. نقش همکاری بین دانشگاه و صنعت در شکلگیری ابداعات بهوسیله دانشگاهها و بنگاهها موضوع اصلی بحثهای اخیر در زمینه عوامل 1 Agrawal
اهمیت کانالهای مختلف انتقال دانش... /91 تعی نی کننده نوآوری بوده است )بابا و همکاران 8883(. 1 برخی از مطالعات نشان میدهند که بدون همکاری محققین دانشگاهی امکان تولید درصد بااليی از کاالها و ارائه برخی از فناوری- های جديد امکانپذير نخواهد بود )مانسفیلد 1331 8 و 1332 بیز و استال 1333(. 9 لذا اين سؤال مطرح میشود که در ايران انتقال دانش از دانشگاهها به صنعت از طريق چه کانالهايی صورت میگیرد و اهمیت نسبی اشکال مختلف کاناله یا چیست انتقال دانش از دانشگاه به صنعت اهمیت کانالهای مختلف انتقال دانش از دانشگاه به صنعت در خصوص انواع گوناگون دانش و همچنین برای بخشهای مختلف صنعتی يکسان نیست. بهعالوه بنگاههای فعال در صنايع مختلف از دانش و فناوری متفاوت استفاده میکنند بنابراين ازيکطرف ممکن است درجه اهمیت تعامل و دسترسی به دانش خلقشده در دانشگاه از جانب بنگاهها متفاوت ارزيابی شود و از طرف ديگر ممکن است بنگاهها کانالهای مختلفی را جهت دسترسی به دانش ايجادشده به کار بگیرند )بیکرز و فريتاس 8882(. 4 هدف اصلی اين تحقیق مطالعه و بررسی کاناله یا انتقال دانش از دانشگاه به صنعت و درجه اهمیت اين کانالها در بخشهای مختلف صنعتی است. مروری بر ادبیات موضوع و پیشینه پژوهش: با توجه به تنوع دانش و روش تعامل آن با فرآيندهای اقتصادی عجیب نیست که کانالهای بالقوه متنوعی برای انتقال دانش وجود داشته )8888( خالصهای از انواع روابط دانشگاه- صنعت را ارائه کردهاند باشد. کوهن و همکاران 5 که در ادامه به بیان آن پرداخته میشود. )1( يکی از راهه یا مهم انتقال دانش انتشار تحقیقات است. با نوشتن و انتشار مقاالت دانش برای عموم قابلدسترس میشود. هرچند که به دلیل ماهیت نشريات فقط دانش صريح می- تواند از اين طريق انتقال يابد. 1 Baba et al. 8 Mansfield 9 Beise & Stahl 4 Bekkers and Freitas 5 Cohen et al
98/ فصلنامه انجمن آموزش عالی ايران سال ششم شماره اول زمستان 1938 )8( بعد از انتشار تحقیقات محققان دانشگاهی اغلب اقدام به برگزاری اجالسها و کارگاه- های آموزشی میکنند. با شرکت در يک کنفرانس محقق بازخوردهای مستقیمی از افراد متخصص در آن زمینه دريافت میکند که باعث باال رفتن کیفیت کارش میشود. )8888( 1 اهمیت )9( تحرک و پويايی منبع مهمی برای انتقال دانش است. زوکر و ديگران فراوان تحرک دانشمندان برجسته از دانشگاه به صنعت را نشان دادهاند. مشکل پويايی زمانی بروز میکند که محققان بخواهند خود را فقط در دانشگاه حصر کرده و تمايلی به فعالیت در خارج نداشته باشند. دانش انباشته اين قبیل متخصصان بهسختی انتقال میيابد و کمتر بنگاهی حاضر به همکاری با چنین محققان و پژوهشگرانی است. )4( اکثر ارتباطات بین صنعت و دانشگاهها غیررسمی است. برای مثال در انگلستان فقط %18 از شرکته یا نوآور با دانشگاهها روابط رسمی دارند درحالیکه تقريبا %58 از آنها دانشگاه را منبع اصلی نوآوری میدانند. مهمترين نوع انتقال دانش بهصورت غیررسمی جريان اطالعات از طريق شبکههای اجتماعی از قبیل انجمنهای فارغالتحصیالن است. )5( همکاری در تحقیق و توسعه در صورت همخوانی در اهداف پژوهشی میسر میشود. وجود يک جريان پولی از صنعت به دانشگاه يا جريان اطالعات در جهت عکس کافی نیست تا يک رابطه رابطه همکاری تحقیق و توسعه خوانده شود. برای برقرار شدن روابط بلندمدت وجود يکسری منافع متقابل ضروری است. شرکتهای نسبتا بزرگ برای برقراری فعالیتهای تحقیق و توسعه مشترک تمايل بیشتری دارند. اوال اين نوع شرکتها امکانات مالی فراوانی برای سرمايهگذاری روی يک پروژه مشترک که بتواند حتی نتايج اندکی در کوتاهمدت داشته باشد دارند. ثانیا شرکتهای بزرگ معموال تسهیالت مالی زيادی برای سرمايهگذاری در تحقیق و توسعه دارند. )6( به اشتراک گذاشتن امکانات میتواند ناشی از داليل منطقی مختلفی باشد. اوال میتواند باهدف صرفههای مقیاس صورت بگیرد. ثانیا میتواند ناشی از نیاز به آزمودن نوآوری باشد. مثال اگر کسی بخواهد در علوم پزشکی نوآوری خود را روی انسانها آزمايش کند بايد با يک بیمارستان آکادمیک همکاری کرده و از امکانات آن استفاده کند. 1 Zucker et al
اهمیت کانالهای مختلف انتقال دانش... /99 )7( صنعت و دانشگاه میتوانند از طريق همکاری در آموزش به انتقال دانش کمک کنند. ازآنجايیکه آموزش يکی از کارهای اصلی دانشگاه است لذا میتواند برای آموزش کارکنان صنعت نیز استفاده شود. روش ديگر همکاری اعمالنفوذ صنعت در برنامه درسی است. با انجام اين کار صنعت به دانشگاه کمک میکند که با اقتصاد در ارتباط بماند و در مقابل دانشگاه برای صنايع نیروی کار آموزشديده و ماهر فراهم نمايد. )2( قراردادهای تحقیقاتی و مشاوره به اين صورت است که صنعت از دانشگاهها جهت حل مشکالت خود درخواست راهحل میکند و به ازای پاسخ دريافتی مبالغی را به دانشگاه پرداخت میکند. اين قضیه بهنوعی جريان يافتن دانش از محیط دانشگاهی به صنعت و جريان سرمايه در جهت عکس است. میتوان استدالل کرد که صنعت فعالیتهای تحقیقاتی خود را زمانی برونسپاری میکند که پژوهش هسته اصلی کسبوکار آن نباشد و انجام تحقیق در جای ديگر مقرونبهصرفه باشد. )3( حقوق مالکیت فکری (IPRs) به دنبال اين است که از طريق انحصاری کردن موقت دانش جديد و انتشار آن نوآوری را تحريک کند. ممکن است استدالل شود که بخش عظیمی از نتايج تحقیقات دانشگاهی هنوز کاربردی نیست. يک شرکت بايد منابع قابلتوجهی را سرمايهگذاری کند تا اينکه بتواند نتايج تحقیقات علمی را به يک محصول تبديل کند. بر اساس مطالعات بیکرز و همکارانش )8889( ممکن است شرکتها مايل به انجام چنین سرمايه- گذاریهايی نباشند مگر اينکه بدانند هیچ شرکت ديگری روی آن سرمايهگذاری نخواهد کرد. )18( واحدهای جديد (Spin-offs) شرکتهای تجاری هستند که در مؤسسات يا شرکت- های عمومی ايجادشدهاند و بر روی دانش سرمايهگذاری میکنند. کارايی نسبی مجموعهای از کاناله یا انتقال دانش ممکن است در صنايع مختلف متفاوت باشد. تعامل دانشگاه-صنعت بهويژه در فناوریهای دانشمحور اهمیت زيادی دارد )شارتینگر و همکاران 8881(. 1 کوهن و همکاران )8888( نشان دادهاند که هرچند نشريات اجالسها تبادالت غیررسمی اطالعات و نیز مشاوره در میان صنايع مختلف بهطور گستردهای استفاده میشود درعینحال در صنايع داروسازی امتیازنامهها و حق انحصارى اختراع در اولويت قرار دارند )کوهن و همکاران 8888(. پروژههای تحقیقاتی مشترک در صنايع داروسازی شیشه 1 Schartinger et al
94/ فصلنامه انجمن آموزش عالی ايران سال ششم شماره اول زمستان 1938 فوالد راديو و تلويزيون و نیز صنايع هوا فضا کمتر کاربرد دارند. بر طبق نظر محققین دانشگاهی مشاوره و انعقاد قراردادهای تحقیقاتی در حوزههای علمی که فعالیتهای مبادالتی پايینتری دارند اهمیت بیشتری دارد. بااينحال بنگاههايی که دارای راهبردهای فناوری چندگانه هستند ممکن است به اين نتیجه برسند که بايستی از کانالهای مختلفی برای دستیابی و توسعه فناوری خود استفاده نمايند آکادمیک رابطه فعالیتهای صنعتی يکبهيک مورداستفاده )شارتینگر و همکاران 8881(. بین صنايع و دانش وجود ندارد برخی از حوزههای دانش در تعداد زيادی از قرار میگیرند درحالیکه محدودی کاربرد دارند. بعالوه مبادالت ضعیف در يک نوع فناوری خاص برخی از علوم تنها در صنايع نشانگر ارتباط ضعیف بین دانشگاه و صنعت نیست )مییر-کرامر و اشموخ 1332(. 1 مییر-کرامر و اشموخ )1332( همچنین نشان داده اند که در کشور آلمان بیشترين میزان مبادله دانش و همکاری دانشگاه و مراکز تحقیقاتی با صنايع در زمینه مهندسی مکانیک انجام میشود. بلدرباس و همکاران 8 )8884( ادعا میکنند در بخشهايی از صنعت که سرعت پیشرفت فناوری در آن بیشتر است سطح همکاریها و تبادل دانش بین دانشگاه و صنعت نیز بیشتر است )کوهن و همکاران 8888(. مییر-کرامر و اشموخ )1332( نشان داده اندکه در حوزه شیمی آموزش شرايط کاری پرسنل و ارتباطات غیررسمی نقش مهمی در انتقال دانش به صنعت ايفا میکنند. بااينحال در مهندسی مکانیک قراردادهای تحقیقاتی و پروژههای مشترک بااهمیت بیشتری دنبال میشوند. زوکر و همکاران )8888( نشان دادهاند که در فناوریهای زيستی انتقال فناوری میان دانشگاه و صنعت در مورد اکتشافات پیشرفته بهطور کلی از طريق تحقیقات مشترک بین اساتید برجسته و بنگاههای تحقیقاتی است و در رشتههای فناوری تولید مانند مهندسی مکانیک قراردادهای تحقیقاتی پرکاربردترين شکل انتقال دانش است و پسازآن تحقیقات مشترک قرار دارد. مانسفیلد )1332( نشان داده است که فرآيند انتقال دانش در اکثر صنايع از طريق چند کانال ازجمله جابجايی پرسنل تماسهای غیررسمی روابط مشاورهای و پروژههای تحقیقاتی مشترک انجام میشود و سهم حقوق ثبت اختراع و آموزش در مقايسه با اين موارد کمتر است. شارتینگر و همکاران )8888( نشان دادهاند که صنايع فعال درزمینههای 1 Meyer-Krahmer & Schmoch 8 Belderbos et al
اهمیت کانالهای مختلف انتقال دانش... /95 پ ل ت 8 فنی و نیز مبتنی بر تحقیق و توسعه تمايل بیشتری به استفاده از همکاریهای تحقیقاتی دارند و صنايع فعال درزمینههای خدماتی و نیز علوم اجتماعی و اقتصادی بیشتر بر تحرک و پويايی )8886( به پرسنل و آموزشهای مرتبط و نیز کارآموزی تاکید دارند. برننرايتس و همکاران 1 اين نتیجه رسیدهاند که اوال انتقال دانش يک پديده چند وجهی است و ثانیا دانشگاهیان با شهرت علمی نسبتا باالتر کانال های نسبتا سنتی را برای انتقال دانش ترجیح میدهند. د ست و )8887( نشان دادهاند که تعامل محققان دانشگاهی با صنعت از طريق کانالهايی نظیر قرارداد مشاوره و تحقیق تحقیق مشترک يا آموزش صورت میگیرد. بیکرز و فريتاس )8882( نشان دادهاند که فعالیتهای صنعتی شرکتها تفاوت در کانالها را بهطور اساسی توضیح )8882( به اين نتیجه رسیدهاند که مشاوره و پروژههای نمیدهد. دوفونتس و دوترنیت 9 مشترک تحقیقی در بلندمدت بیشترين تأثیر را در میزان منافع طرفین دارد در حالیکه بازآموزی و آموزش کاربردی در کوتاهمدت بیشترين منافع را بوجود میآورد. آلموس پ نیوال و همکاران 4 )8811( نشان داده اند که گروههايی که رهبر آنها دارای موقعیت علمی باالتری است تمايل بیشتری در جهت مشارکت در مشاوره فنی دارند و اعضای گروه تحرک و پويايی بیشتری بین )8818( نشان دادهاند که همکاریها در دانشگاه و صنعت دارند. ادبوال و اويالران-اويینکا 5 انواع مختلف علوم مديريتی و فنی که در اختیار بنگاهها است متفاوت میباشد. همچنین اين همکاری در بین بنگاههای با اندازه متفاوت و بخشهای مختلف صنعت و نیز رشتههای مختلف دانشگاهی متمايز از همديگر است. در ادامه به بررسی نتايج برخی از مطالعات انجام شده در داخل کشور پرداخته میشود. انتظاری )1974( تنها راه برون رفت موفق دانشگاهها در پاسخ به نیازهای بخش صنعت را باال بردن کیفیت آموزش و تامین نیروی انسانی کیفی برای اين بخش قلمداد می کند. زارعی و همکاران )1977( تاکید میکنند که با احیای نگرش نوآوری در دانشگاه همراه با حمايت از طرحهای تحقیقاتی میتوان تعامل بین دانشگاه و صنعت را قوت بخشید. انتظاری )1921( 1 Brennenraedts et al 8 D Este & Patel 9 De Fuentes & Dutrenit 4 Olmos Penuela et al 5 Adebowale & Oyelaran-Oyeyinka
96/ فصلنامه انجمن آموزش عالی ايران سال ششم شماره اول زمستان 1938 نشان داده است که دانش اساس قابلیت ظرفیت نوآوری و دارايی راهبردی هر بنگاهی است که به آن در مقابل رقبای داخلی و بینالمللی مزيت رقابتی میبخشد. سلیمی و سیف الدين اصل )1921( مراکز رشد و شرکتهای مشتق از دانشگاه را به عنوان عوامل تجاری سازی دانش و تحريک کننده نوآوری مورد توجه قرار میدهند. میرعلیخانی و ديگران )1922( نشان دادهاند که با ايجاد موسساتی مشترک توسط سه نهاد دولت دانشگاه و صنعت میتوان بسیاری از موانع را از بین برد. دولتیابی و آقايی )1922( حلقه مفقوده در چرخه تحقیقات و فناوری را ناشی از فقدان ساختارهای واسطهای که بتوانند دانش دانشگاهی را به تحقیق کاربردی توسعهای تبديل و نتايج تحقیق را تجاری نموده و با فناوری مربوطه به تولید برسانند دانسته- اند. آراسته و جاهد )1923( نقش پارکها و مراکز رشد علم و فناوری در تجاری سازی يافته های پژوهشی را بررسی و تبیین کردهاند. فائض و شهابی )1923( موانع پیش روی ارتباط دانشگاه با صنايع را بررسی کرده و در نهايت موانع ارتباط صنعت و دانشگاه را به ترتیب 1. موانع قانونی 8. موانع فرهنگی 9. تقاضا محور نبودن پروژه های دانشگاهی 4. عدم کارايی دوره کارآموزی 5. عدم تناسب رشته های دانشگاهی با نیاز صنايع اولويت بندی نمودهاند. کشاورز و ديگران )1923( نشان دادهاند که برای انجام نوآوری موفق بايد تعامل مناسبی بین دولت صنعت و دانشگاهها و موسسات پژوهشی از طريق گسترش فعالیتهای تحقیق و توسعه و کاربردی کردن نتايج تحقیقات وجود داشته باشد. متحدی )1923( نتیجه گرفته است که تغییر نظام آموزشی دانشگاههای صنعتی کشور و بهبود فرآيند ارتباط با صنعت و انجام پروژه های سفارشی يکی از ضروريات است. طبق مطالعات فوقالذکر اهمیت کانالهای مختلف انتقال دانش از دانشگاه به صنعت در خصوص انواع گوناگون دانش و همچنین برای بخشهای مختلف صنعتی يکسان نیست. بنابراين از يک طرف ممکن است درجه اهمیت تعامل و دسترسی به دانش خلق شده در دانشگاه از جانب بنگاهها متفاوت ارزيابی شود و از طرف ديگر بنگاهها ممکن است کانالهای مختلفی را جهت دسترسی به دانش ايجاد شده به کار بگیرند. با انجام اين تحقیق میتوان از يک طرف کانالهای ارتباطی بین صنعت و دانشگاه را شفافتر ساخت و از طرف ديگر با شناخت اهمیت کانالهای متنوع انتقال دانش میتوان دانش بومی را بهطور کاراتری به
اهمیت کانالهای مختلف انتقال دانش... /97 بخشهای تولیدی منتقل نمود و قدرت رقابتی تولیدکنندگان داخل را با تکیه بر دانش بومی ارتقا داد بنابراين با توجه به اهمیت موضوع انجام اين مطالعه ضروری به نظر می رسد. t تصریح مدل و روش تحقیق مدل تحقیق: در اغلب مطالعات موجود در اين زمینه از مدلهای الجیت پروبیت و الجستیک برای بررسی متغیرهای توضیح دهنده کانالهای انتقال دانش بین دانشگاه و صنعت استفاده شده )8882( و است. مطالعاتی نظیر آلموس پ نیوال و همکاران )8811( آروانیتیس و همکاران 1 بکرز و بوداس-فريتاس )8882( در برآوردهای خود از مدل الجستیک استفاده نمودهاند. به تبعیت از اين مطالعات در اين تحقیق نیز از مدل الجستیک برای بررسی کانالهای انتقال دانش بین دانشگاه و صنعت در ايران استفاده خواهد شد. بهمنظور بررسی اثرات بخشی بر روی انتقال دانش بر پنج بخش صنعتی زير تمرکز میشود: 1( بخش شیمیايی و پتروشیمی ( به استثنای محصوالت مربوط به بخش دارويی( 8( بخش داروسازی و بیوتکنولوژی 9( بخش ماشین آالت محصوالت فلزی اساسی و فابريکی و بخشهای مربوط به مهندسی مکانیک 4( بخش تجهیزات برق و ارتباطات راه دور و 5( بخش صنايع غذايی. بخشهای مذکور به عنوان متغیر توضیحی در نظر گرفته میشوند و در هر مدل چهار متغیر مجازی معرفی میشود و بخش صنايع غذايی به عنوان بخش پايه در نظر گرفته میشود و يک مدل الجستیک باينری برآورد میگردد. سپس در سطوح معناداری 1 درصد 5 درصد و 18 درصد به تحلیل و تفسیر نتايج پرداخته میشود. معنیداری ضريب هر کدام از بخشها بیانگر اين خواهد بود که استفاده از خوشههای انتقال دانش به وسیله اثرات بخشی قابل توضیح است. بهطور کلی مدل مربوطه بهصورت زير است: که در آن Z i 5 0 ji j 1 X j u Z i عبارت است از لگاريتم احتمال استفاده پژوهشگران صنعت و دانشگاه از خوشه i به عنوان خوشه انتقال دانش نسبت به احتمال عدم استفاده از خوشه i به عنوان کانال انتقال X j دانش. نیز بیانگر متغیرهای توضیحی میباشد که بیانگر بخشهای مختلف صنعت می- 1 Arvanitis et al.
92/ فصلنامه انجمن آموزش عالی ايران سال ششم شماره اول زمستان 1938 باشند. ضريب بخش j 1, 2, 3, 4, 5 بوده و به ترتیب بخشهای مختلف صنعتی را نشان میدهد. ji j بیانگر جزء خطا است. روش تحقیق: را در خوشه کانالهای انتقال دانش نشان میدهد. i 0 u t مقدار ثابت و نیز رگرسیون الجستیک شبیه رگرسیون معمولی است با اين تفاوت که روش تخمین ضرايب يکسان نمیباشد و به جای حداقل کردن مجذور خطاها احتمالی که يک واقعه رخ میدهد را حداکثر میکند. در رگرسیون الجستیک از مفهومی به نام بخت برای مقدار متغیر وابسته استفاده میشود. در اصطالح آماری بخت به معنی احتمال رخداد يک پیشامد )pi( بر احتمال عدم رخداد pi( -1( آن میباشد. رگرسیون الجستیک بهصورت زير تعريف میشود: Z i pi Ln 1 p i 0 X i i u p i Ln عبارت است از لگاريتم احتمال که در آن بیانگر لگاريتم طبیعی است. 1 p i استفاده پژوهشگران صنعت و دانشگاه ازکانال i به عنوان کانال انتقال دانش نسبت به احتمال Ln عدم استفاده از کانال i به عنوان کانال انتقال دانش. X i ) نیز بیانگر متغیرهای توضیحی میباشد. در معادله فوق احتمال رخداد پیشامد مورد نظر بر اساس رابطه زير محاسبه میشود: p i ( x, x i 1 2,..., x k exp( 0 ) 1 exp( 0 i X i i X ) i مزيت مدلسازی با رگرسیون الجستیک نسبت به ساير تکنیکهای آماری چند متغیره مانند آنالیز رگرسیون چندگانه و آنالیز تشخیصی اين است که متغیر وابسته میتواند تنها دو مقدار داشته باشد که يکی احتمال وقوع حادثه و ديگری احتمال عدم وقوع آن است )ترانمر و الیوت 8882(. 1 همانگونه که در باال اشاره شد متغیر وابسته در مطالعه حاضر نیز استفاده يا عدم استفاده از يک کانال انتقال دانش خاص خواهد بود. دادههای پژوهش: تحلیلهای اين پژوهش بر مبنای دادههای جمعآوری شده از تیر ماه 1931 الی دی ماه 1931 میباشد. با پیروی از مطالعات انجام شده در خصوص کانالهای انتقال دانش بین دانشگاه و صنعت دو پرسشنامه يکی برای دانشگاه و ديگری برای صنعت طراحی شده 1 Tranmer and Elliot
اهمیت کانالهای مختلف انتقال دانش... /93 است. در تهیه پرسشنامه از مطالعات مشابه خارجی بهره گرفته شده است. کانالهای موجود انتقال دانش بر مبنای مرور ادبیات موضوع شناسايی شده است. پرسشنامهها از 5 بخش اصلی تشکیل شدهاند: بخش اول مربوط به ويژگیهای فردی و بخش دوم مربوط به ويژگیهای سازمانی میباشد. بخش سوم پرسشنامه شامل سواالتی در خصوص اهمیت رشتههای علمی برای گروه پژوهشی محقق و ويژگیهای دانش در حوزه فنی محقق است. بخش چهارم پرسشنامه شامل سواالتی در خصوص همکاری گروه محقق با ساير سازمانها است. بخش پنجم پرسشنامه مربوط به کانالهای انتقال دانش از دانشگاه به صنعت میباشد که میزان اهمیت کانالهای انتقال مختلف را بر اساس ترکیب دو معیار کمیت )کثرت انتقال از اين طريق( و کیفیت انتقال )مناسب بودن انتقال از اين طريق( ارزيابی میکند. با توجه به مطالعات موجود اين کانالها در شش گروه کلی نشريات شرکت در اجالسها تحرک محققین پروژهه یا مشترک قراردادهای تحقیقاتی و مشاوره مالکیت فکری و ساير موارد در نظر گرفته شده است. یافتهها آزمون پایایی در اين مطالعه برای محاسبه ضريب پايايی از روش آلفای کرونباخ استفاده شده است. برای تعیین مقدار آلفای کرونباخ ابتدا تعداد 12 پرسشنامه بهطور تصادفی پخش و پس از جمع- آوری اين پرسشنامهها مقدار آلفای کرونباخ محاسبه گرديد که در حد بسیار بااليی بود و سپس بقیه پرسشنامهها با توجه به روايی و پايايی آن پخش شد. مقدار ضريب آلفا در اين پرسشنامه 82382 به دست آمده است که نشان میدهد پرسشنامه از پايايی بسیار خوبی برخوردار است. انتخاب حجم نمونه تکمیل پرسشنامهها و توصیف دادهها آمار سال تحصیلی 23-38 نشان میدهد که حجم جامعه )اعضای هیات علمی دانشگاهه یا کشور در رشتههای مورد مطالعه( در اين تحقیق 12828 نفر بوده است که از اين تعداد مطابق فرمول ککران حجم نمونه 977 به دست خواهد آمد. نمونه انتخابی در اين تحقیق به مراتب بیشتر از اين تعداد در نظر گرفته شده است که دقت نتايج را به مراتب افزايش خواهد داد. پرسشنامهها ابتدا از طريق ايمیل به نزديک به 8888 نفر از اعضای هیئت علمی دانشگاهها در
48/ فصلنامه انجمن آموزش عالی ايران سال ششم شماره اول زمستان 1938 سراسر کشور ارسال شدند که متاسفانه به دلیل عدم دريافت پاسخ زياد از روش مراجعه حضوری به دانشگاهها نسبت به تکمیل پرسشنامهها اقدام شد. مبنای توزيع اين پرسشنامهها روش نمونه گیری خوشهای بود. مطابق با طرح آمارگیری سال 1938 تعداد محققین کارگاههای صنعتی دارای تعداد کارکنان باالی 58 نفر کشور که دارای بخش تحقیق وتوسعه بوده اند 86256 نفر میباشد. لذا بنا بر روش تعیین حجم نمونه به روش کوکران تعداد الزم برای نمونه 925 نفر برآورد شد. در اين تحقیق تعداد اعضای نمونه بیشتر از اين تعداد انتخاب شده است که نه تنها از اعتبار تحقیق نکاسته بلکه به آن نیز خواهد افزود. بعد از انتخاب حجم نمونه برای تکمیل پرسشنامه مربوط به صنايع نیز از روش مراجعه حضوری استفاده شده است. نمونه محققین دانشگاه از رشتههايی نظیر شیمی پتروشیمی داروسازی بیوتکنولوژی مهندسی مکانیک مهندسی برق و صنايع غذايی انتخاب شدهاند. با توزيع پرسشنامه بین اعضای هیات علمی دانشگاههای انتخابی در نهايت 931 پرسشنامه جمعآوری گرديد که بیانگر اين است که حدود 88 درصد از اعضای نمونه انتخاب شده به پرسشنامه پاسخ دادهاند. 24 درصد پاسخ دهندگان دانشگاه در استخدام دانشگاه بودهاند. 6/2 درصد پاسخگويان دارای رتبه علمی استاد تمام 13/1 درصد دارای رتبه علمی دانشیار 58/6 درصد دارای رتبه علمی استاديار 8/5 درصد استاد مدعو و 19/1 درصد دانشجوی دکتری و 7/3 درصد دارای رتبه ديگری بودهاند. اين درصدها متناسب با سهم هر کدام از رتبه های علمی در جامعه آماری نیز میباشد. پرسشنامه محققین صنعت به حدود 1588 نفر ارسال گرديد و در نهايت 925 پرسشنامه جمع- آوری گرديد که برابر با 85/7 درصد پرسشنامههای ارسالی میباشد. نمونه محققین صنعت نیز به روش مشابه نمونه دانشگاه از بخشهايی نظیر بخش شیمیايی و پتروشیمی بخش داروسازی و بیوتکنولوژی بخش ماشین آالت محصوالت فلزی اساسی و فابريکی و بخشهای مربوط به مهندسی مکانیک تجهیزات برق و ارتباطات راه دور و بخش صنايع غذايی انتخاب شدهاند و پرسشنامهها با مراجعه حضوری به صنايع انتخاب شده در نمونه تکمیل شدهاند. 35/7 درصد پاسخگويان صنعت شخصا در زمینه تحقیق و توسعه فعالیت داشته و 98/5 درصد آنها درزمینه تحقیق و توسعه مسئولیت مديريتی داشتهاند.
اهمیت کانالهای مختلف انتقال دانش... /41 کانالهای انتقال دانش در اين مطالعه از پاسخگويان دانشگاه و صنعت خواسته شده است تا مشخص کنند که آيا آنها واقعا از يک کانال مشخص انتقال دانش استفاده میکنند و اگر چنین است اين کانال از چه درجه اهمیتی برخوردار است )بر مبنای معیار پنج گزينهای لیکرت(. جدول 1 استفاده از هر کدام از کانالهای انتقال دانش و اهمیت هر کدام از اين کانالها را از ديد کارکنان تحقیق و توسعه صنايع و اعضای هیات علمی دانشگاهها نشان میدهد. ستون اول جدول بیانگر نتايج سهم استفاده از کانالهای انتقال دانش است و ستون دوم بیانگر اهمیت متوسط هر کدام از کانالها میباشد. ستون سوم سهم اهمیت باالی )گزينههای مهم و خیلی مهم( هر کانال را نشان میدهد. نتايج نشان میدهد که ابزارهای انتقال دانش کالسیک نظیر نشريات علمی دارای فرآيند داوری همچنان از ديد کارکنان تحقیق و توسعه و اعضای هیات علمی دانشگاهها مهمترين کانال انتقال دانش محسوب میشوند. از ديد اعضای هیات علمی دانشگاهها نشريات علمی نظیر مجالت علمی- پژوهشی يا کتابها مهمترين کانال انتقال دانشگاه بین دانشگاه و صنعت محسوب میشود و انجام طرحهای پژوهشی قراردادی برای صنعت انجام طرحهای پژوهشی مشترک با صنعت ارائه خدمات مشاورهای اعضای هیأت علمی به صنايع و ارائه خدمات مشاورهای اعضای هیأت علمی به صنايع به ترتیب در رتبههای بعدی قرار دارند. تماس حضوری از طريق سازمان دانش آموختگان واحدهای جديد دانشگاهی ( هب عنوان منبع جديد دانش( فعالیتهای خاص انتقال دانش سازماندهی شده به وسیله ادارات انتقال فناوری دانشگاهها و متون ثبت اختراع به ترتیب کمترين اهمیت را در انتقال دانش ايفا میکنند. از ديد کارکنان تحقیق و توسعه صنايع اعضای هیأت علمی شاغل در هردوی دانشگاه و صنعت مهمترين کانال انتقال دانش بین دانشگاه و صنعت محسوب میشود و انجام طرحهای پژوهشی قراردادی برای صنعت انجام طرحهای پژوهشی مشترک با صنعت جريان فارغالتحصیالن دانشگاهی به صنعت )در سطح کارشناسی يا کارشناسی ارشد( و نشريات علمی نظیر مجالت علمی- پژوهشی يا کتابها به ترتیب در رتبههای بعدی قرار دارند. فعالیتهای خاص انتقال دانش سازماندهی شده به وسیله ادارات انتقال فناوری دانشگاهها
48/ فصلنامه انجمن آموزش عالی ايران سال ششم شماره اول زمستان 1938 تماس حضوری از طريق عضويت در سازمانهای حرفهای متون ثبت اختراع و تبادل موقت اعضای هیأت علمی با صنعت به ترتیب کمترين اهمیت را در انتقال دانش ايفا میکنند. نکته قابل توجه اين است که فعالیتهای خاص انتقال دانش سازماندهی شده به وسیله ادارات فناوری انتقال دانشگاه و صنعت دارند. دانشگاهها از ديد هر دو گروه پاسخگويان نقش کمتری در انتقال دانش بین شماره کانال 1 8 9 4 5 6 7 2 3 18 11 18 19 14 جدول شماره )1( درصد استفاده و درجه اهمیت هر کدام از کانالهای انتقال دانش کانال انتقال دانش از دانشگاه به صنعت نشريات علمی نظیر مجالت علمی- پژوهشی يا کتابها ساير نشريات نظیر نشريات حرفهای و گزارشات شرکت کارکنان صنايع در کنفرانس ها و کارگاههای آموزشی تماس اطالعاتی حضوری با اعضای هیأت علمی دانشگاهها تماس حضوری از طريق عضويت در سازمانهای حرفهای تماس حضوری از طريق سازمان دانش آموختگان کارآموزی دانشجويان در صنايع جريان فارغالتحصیالن کارشناسی يا کارشناسی ارشد( دانشگاهی به صنعت )در سطح جريان فارغالتحصیالن دانشگاهی به صنعت )در سطح دکترا( جريان اعضای هیأت علمی دانشگاهها به صنعت اعضای هیأت علمی شاغل در هردوی دانشگاه و صنعت تبادل موقت اعضای هیأت علمی با صنعت انجام طرحهای پژوهشی مشترک با صنعت انجام طرحهای پژوهشی قراردادی برای صنعت اعضای هیات علمی نسبت اهمیت باال 2124 دانشگاهها 426 اهمیت متوسط* 3522 نسبت استفاده 7323 کارکنان تحقیق و توسعه نسبت اهمیت باال صنايع اهمیت متوسط* 3226 3226 3229 3226 3721 3127 3226 3223 3226 3226 3321 3228 3223 3223 4283 9235 9236 9221 9293 823 9275 4214 4215 9257 4284 9278 4283 4282 7527 7628 7822 4227 8721 6221 2225 2721 5523 2826 6921 2329 2226 3527 3628 3721 3523 3126 3428 3523 3524 3628 3421 3122 3527 3422 9279 923 9234 9256 9213 9252 9228 9238 9239 9238 926 4214 421 6328 7724 7221 5229 4129 6828 7926 7529 7523 7925 6928 2821 2128 نسبت استفاده 3226 4218 7225 3428 4289 7227 15 حمايت مالی از رسالههای دکتری به وسیله صنعت 3226 9237 7927 3422 9239 16 حمايت مالی از پاياننامههای کارشناسی ارشد به وسیله صنعت 7928 3226 4289 3128 3425 4289 17 ارائه خدمات مشاورهای اعضای هیأت علمی به صنايع 7325
اهمیت کانالهای مختلف انتقال دانش... /49 3226 9228 7928 3422 9223 12 انعقاد قراردادهای آموزشی با مراکز صنعتی جهت ارائه خدمات 7827 آموزشی متناسب با نیازهای آنها با استفاده از توان اعضای هیأت علمی 3727 922 7827 2222 9212 4922 13 متون ثبت اختراع 3226 4284 7321 2227 9289 88 صدور مجوز ثبت اختراعات و مجوز "دانش" به صنايع 4628 3226 9234 2826 2725 9211 81 واحدهای جديد دانشگاهی )به عنوان منبع جديد دانش( 4127 3923 9282 9824 2222 9215 4922 فعالیتهای خاص انتقال دانش سازماندهی شده 88 به وسیله ادارات انتقال فناوری دانشگاهها 3226 9232 7523 3826 9275 7128 به اشتراک گذاشتن امکانات 89 )نظیر آزمايشگاهها تجهیزات و محیط فیزيکی( 32281 9225 71239 39263 9274 6623 میانگین کل 5: خیلی مهم 4: مهم 3: کم اهمیت 2: خیلی کم اهمیت 1: بدون استفاده منبع: یافتههای تحقیق بهمنظور درک بهتر الگوی استفاده از اين کانالهای مختلف انتقال دانش بین دانشگاه و صنعت تحلیل خوشهای سلسله مراتبی بر روی دادههای ادغام شده محققین دانشگاه و صنعت انجام شد. خوشهبندی کانالهای انتقال دانش تحلیل خوشهای سلسله مراتبی با جداسازی هر کانال در يک خوشه جداگانه شروع میشود. کانالهايی که نزديک به همديگرند در يک خوشه ادغام میشوند و کانالهايی که نسبت به همديگر فاصله دارند در خوشههای متفاوتی قرار میگیرند )حبیبپور و صفری 1931(. در اين مطالعه از روش مجذور فاصله اقلیدسی برای سنجش میزان فاصله بین جفتها استفاده شده است. بدين منظور از خروجی مربوط به برنامه مجموعهسازی )جدول 8( در نرمافزار SPSS16 استفاده شده است. با توجه به جدول )8( تحلیل خوشه از مرحله 1 شروع میشود. در اين مرحله کانالهای 19 و 14 با توجه به اينکه کمترين فاصله اقلیدسی )161( را دارند با هم ادغام میشوند. با توجه به ستونهای 5 و 6 جدول 8 هیچکدام از اين کانالها قبال خوشهبندی نشدهاند. سپس فاصله بین خوشه ادغام شده کانالهای 19 و 14 و ساير کانالها محاسبه میشود. مرحله بعدی جهت ادغام مرحله 7 خواهد بود که در آن کانال 19 با کانال 15 ادغام میشود. اين مرحله بیانگر اين
44/ فصلنامه انجمن آموزش عالی ايران سال ششم شماره اول زمستان 1938 است که کانالهای 19 و 15 به ترتیب در مراحل 1 و 5 با کانالهای 14 و 17 ادغام شدهاند. مرحله 5 نیز بیانگر اين است که کانال 15 قبال در مرحله 8 با کانال 16 يک خوشه تشکیل داده است. لذا خوشه مربوط به کانالهای 19 و 14 با خوشه مربوط به کانالهای 16 15 و 17 يک خوشه بزرگتر را تشکیل میدهد. بدين ترتیب با ادامه مراحل بعدی میتوان خوشههای مختلفی را تشکیل داد که از ترکیب کانالها در مراحل مختلف به دست میآيد. نتايج خوشه- بندی کانالهای انتقال دانش برای حالتهايی که تعداد خوشههای مجاز میتواند 8 الی 6 خوشه باشد در جدول 9 نشان داده شده است. مرحله جدول شماره )2( برنامه مجموعهسازی ترکیب خوشهها ضرايب خوشه 1 خوشه 1 8 مرحله تشکیل خوشه برای اولین بار خوشه 8 خوشه مرحله بعدی 7 8 8 161 14 19 1 5 8 8 128 16 15 8 3 8 8 829 3 2 9 15 8 8 827 88 13 4 7 8 8 948 17 15 5 81 8 8 951 8 1 6 18 5 1 978/ 5 15 19 7 12 8 8 928 4 9 2 11 8 9 449/ 5 11 2 3 11 8 7 428/ 6 12 19 18 14 18 3 581/ 1 19 2 11 16 8 8 542 18 18 18 13 8 8 568 6 5 19 16 8 11 535/ 7 89 2 14 88 8 4 681/ 5 81 13 15 17 18 14 691/ 3 18 2 16 12 16 8 627/ 9 2 7 17 88 17 2 759/ 3 7 9 12 88 8 19 266 88 5 13
اهمیت کانالهای مختلف انتقال دانش... /45 81 15 12 312/ 9 13 9 88 88 88 6 365/ 6 9 1 81 8 13 81 1151/ 6 5 1 88 در اين تحقیق برای خوشهبندی از حالت مربوط به 6 خوشه مجاز استفاده شده است. نتايج مربوط به خوشهبندی بهصورت زير میباشد: خوشه 1 شامل کانالهای انتقال دانش نشريات علمی نظیر مجالت علمی- پژوهشی يا کتابها و ساير نشريات نظیر نشريات حرفهای و گزارشات میباشد. خوشه 8 مربوط به کانالهای شرکت اعضای هیات علمی دانشگاهها در کنفرانس ها و کارگاههای آموزشی و تماس اطالعاتی حضوری با اعضای هیأت علمی دانشگاهها میباشد. خوشه 9 نمايانگر تماس حضوری از طريق عضويت در سازمانه یا حرفهای و تماس حضوری از طريق سازمان دانش آموختگان است. خوشه 4 به کانالهای کارآموزی دانشجويان در صنايع جريان فارغالتحصیالن دانشگاهی به صنعت )در سطح کارشناسی يا کارشناسی ارشد( به عنوان کارکنان جريان فارغالتحصیالن دانشگاهی به صنعت )در سطح دکترا( به عنوان کارکنان جريان کارکنان جديد از پستهای دانشگاهی اعضای هیأت علمی شاغل در هردوی دانشگاه و صنعت تبادل موقت اعضای هیأت علمی با صنعت انجام طرحهای پژوهشی مشترک با دانشگاهها انجام طرحهای پژوهشی قراردادی با دانشگاهها و مؤسسات پژوهشی عمومی حمايت مالی از رسالههای دکتری به وسیله صنعت حمايت مالی از پاياننامههای کارشناسی ارشد به وسیله صنعت ارائه خدمات مشاورهای اعضای هیأت علمی به صنايع انعقاد قراردادهای آموزشی با دانشگاهها جهت ارائه خدمات آموزشی متناسب با نیازهای آنها با استفاده از توان اعضای هیأت علمی و به اشتراک گذاشتن امکانات )نظیر آزمايشگاهها تجهیزات و محیط فیزيکی( با صنعت اختصاص دارد. خوشه 5 به کانالهای متون ثبت اختراع صدور مجوز ثبت اختراعات دانشگاهی و مجوز دانش به صنايع و واحدهای جديد دانشگاهی )به عنوان منبع جديد دانش( اشاره دارد. نهايتا خوشه 6 فعالیتهای خاص انتقال دانش سازماندهی شده به وسیله ادارات انتقال فناوری دانشگاهها را در بر میگیرد. برای تحلیلهای بعدی از اين 6 خوشه استفاده خواهد شد و نمرات مربوط به اهمیت متوسط اين گروهها برای کلیه پاسخ دهندگان محاسبه خواهد شد.
46/ فصلنامه انجمن آموزش عالی ايران سال ششم شماره اول زمستان 1938 جدول شماره )3( خوشهبندی کانالهای انتقال دانش از دانشگاه به صنعت شماره کانال کانال انتقال دانش از دانشگاه به صنعت تعداد خوشههای مجاز 2 خوشه 3 خوشه 4 خوشه 5 خوشه 6 خوشه 1 نشريات علمی نظیر مجالت علمی- پژوهشی يا کتابها 1 1 1 1 1 8 ساير نشريات نظیر نشريات حرفهای و گزارشات 1 1 1 1 1 9 شرکت اعضای هیات علمی دانشگاهها در کنفرانس ها و کارگاههای آموزشی 8 8 8 8 1 4 تماس اطالعاتی حضوری با اعضای هیأت علمی دانشگاهها 8 8 8 8 1 5 تماس حضوری از طريق عضويت در سازمانه یا حرفهای 9 9 9 9 8 6 تماس حضوری از طريق سازمان دانش آموختگان 9 9 9 9 8 7 کارآموزی دانشجويان در صنايع 4 8 8 8 1 جريان فارغالتحصیالن دانشگاهی به صنعت به عنوان کارکنان )در سطح کارشناسی يا کارشناسی ارشد( 4 8 8 8 1 3 جريان فارغالتحصیالن دانشگاهی به صنعت )در سطح دکترا( به عنوان کارکنان 4 8 8 8 1 2 18 جريان کارکنان جديد از پستهای دانشگاهی 4 8 8 8 1 11 اعضای هیأت علمی شاغل در هردوی دانشگاه و صنعت 4 8 8 8 1 18 تبادل موقت اعضای هیأت علمی با صنعت 4 8 8 8 1 19 انجام طرحهای پژوهشی مشترک با دانشگاهها 4 8 8 8 1 14 انجام طرحهای پژوهشی قراردادی با دانشگاهها و مؤسسات پژوهشی عمومی 4 8 8 8 1 15 حمايت مالی از رسالههای دکتری به وسیله صنعت 4 8 8 8 1 16 حمايت مالی از پاياننامههای کارشناسی ارشد به وسیله صنعت 4 8 8 8 1 17 ارائه خدمات مشاورهای اعضای هیأت علمی به صنايع 4 8 8 8 1 انعقاد قراردادهای آموزشی با دانشگاهها جهت ارائه خدمات آموزشی متناسب با نیازهای آنها با استفاده از توان اعضای هیأت علمی 4 8 8 8 1 13 متون ثبت اختراع 5 4 4 8 1 88 صدور مجوز ثبت اختراعات دانشگاهی و مجوز "دانش" به صنايع 5 4 4 8 1 12 81 واحدهای جديد دانشگاهی )به عنوان منبع جديد دانش( 5 4 4 8 1 6 5 9 9 8 4 8 8 8 1 فعالیتهای خاص انتقال دانش سازماندهی شده به وسیله ادارات انتقال فناوری دانشگاهها به اشتراک گذاشتن امکانات )نظیر آزمايشگاهها تجهیزات و محیط فیزيکی( با صنعت 88 89
اهمیت کانالهای مختلف انتقال دانش... /47 عوامل مؤثر بر استفاده از کانالهای مختلف انتقال دانش بهمنظور تبیین اثرات بخشی در انتقال دانش بررسیها بر روی پنج بخش صنعتی شیمیايی و پتروشیمی )به استثنای محصوالت مربوط به بخش دارويی( بخش داروسازی و بیوتکنولوژی بخش ماشین آالت محصوالت فلزی اساسی و فابريکی و بخشهای مربوط به مهندسی مکانیک بخش تجهیزات برق و ارتباطات راه دور و بخش صنايع غذايی متمرکز میشود. با توجه به همبستگی اسپیرمن و آزمون کای دو مجموعه داده های موجود نشان می دهد که بین پنج بخش صنعتی مورد نظر تفاوت های قابل توجهی در اهمیت خوشه های انتقال دانش وجود دارد. برای درک بیشتر تأثیر فعالیت های صنعتی بر روی کانالهای انتقال دانش رگرسیون الجستیک باينری اجرا میشود. جدول 4 نتايج حاصل از مدل الجستیک باينری را فراهم میکند. نتايج نشان میدهد که کانالهای انتقال دانش مربوط به خوشه 1 )نشريات علمی( اغلب به وسیله بنگاههای بخشهای شیمیايی و پتروشیمی مورد استفاده قرار میگیرد و بخش ماشین آالت محصوالت فلزی اساسی و فابريکی و بخشهای مربوط به مهندسی مکانیک تمايلی به استفاده از اين کانال ندارند. کانالهای انتقال دانش مربوط به خوشه 8 )شرکت در اجالسها( اغلب به وسیله بنگاههای بخشهای داروسازی و بیوتکنولوژی و بخش تجهیزات برق و ارتباطات راه دور مورد استفاده قرار میگیرد و اين خوشه به وسیله بنگاههای فعال درزمینه صنايع غذايی کمتر مورد استفاده قرار میگیرد. کانالهای انتقال دانش مربوط به خوشه 9 )تماسهای اطالعاتی از طريق سازمانهای حرفهای و سازمان دانشآموختگان( تنها به وسیله بنگاههای بخش داروسازی و بیوتکنولوژی مورد استفاده قرار میگیرد و اين خوشه به وسیله بنگاههای فعال در ساير بخشها مورد استفاده قرار نمیگیرد. کانالهای انتقال دانش مربوط به خوشه 4 )تحرک نیروی کار و تحقیقات قراردادی و همکارانه( تنها به وسیله بنگاههای بخش داروسازی و بیوتکنولوژی مورد استفاده قرار میگیرد و بنگاههای فعال در بخش ماشین آالت محصوالت فلزی اساسی و فابريکی و بخشهای
42/ فصلنامه انجمن آموزش عالی ايران سال ششم شماره اول زمستان 1938 مربوط به مهندسی مکانیک از اين خوشه پرهیز میکنند و اين خوشه به وسیله بنگاههای فعال در ساير بخشها مورد استفاده قرار نمیگیرد. جدول شماره )4( نتایج برآورد مدل الجستیک باینری بر روی هر کدام از خوشههای انتقال دانش خوشه 6 خوشه 5 خوشه 1 خوشه 2 خوشه 3 خوشه 4 بخش خوشه تولیدات علمی )نشريات( شرکت در اجالسها تماسهای اطالعاتی تحرک نیروی کار مالکیت فکری فعالیتهای سازماندهی شده 8/412 )8/874( 0/441 * )8/848( -0/474 ** )8/848( -0/473 * )8/872( 8/895 )8/965( -0/441 *** )8/171( 943 277/319 23/766 *** 8/847 1/242 *** )8/826( 0/857 *** )8/858( 0/729 *** )8/896( 8/189 )8/879( -8/421 )8/485( 0/651 *** )8/172( 817 225/721 37/620 *** 8/875 8/972 )8/839( 0/574 ** )8/863( -0/826 *** )8/848( 8/822 )8/876( -8/527 )8/977( 0/315 * )8/173( 828 212/547 38/405 *** 8/872 8/459 )8/823( 0/591 ** )8/857( 8/894 )8/858( 8/169 )8/829( -8/126 )8/483( -0/946 *** )8/126( 457 293/264 9/397 * 8/813 *p 0.1-8/919 )8/874( 1/145 *** )8/839( -8/148 )8/894( 0/665 ** )8/839( -1/285 *** )8/921( 0/571 *** )8/179( 446 212/426 54/692 *** 8/186 **p 0.05 0/728 ** )8/968( 8/962 )8/825( -0/960 *** )8/841( 8/179 )8/833( 8/812 )8/488( 1/019 *** )8/127( 438 766/632 49/102 *** 8/833 ***p 0.01 شیمیايی و پتروشیمی داروسازی و بیوتکنولوژی بخش ماشین آالت تجهیزات برق و ارتباطات صنايع غذايی مقدار ثابت تعداد مشاهدات -2Log likelihood Chi-square Pseudo R Square توجه: اعداد داخل پرانتز بیانگر انحراف معیار میباشد. کانالهای انتقال دانش مربوط به خوشه 5 )مالکیت فکری و ثبت اختراعات و ايجاد واحدهای جديد دانشگاهی( به وسیله بنگاههای بخش شیمیايی و پتروشیمی داروسازی و بیوتکنولوژی و بخش ماشین آالت محصوالت فلزی اساسی و فابريکی و بخشهای مربوط به مهندسی
اهمیت کانالهای مختلف انتقال دانش... /43 مکانیک مورد استفاده قرار میگیرد و بنگاههای فعال در بخش تجهیزات برق و ارتباطات راه دور و صنايع غذايی مورد استفاده قرار نمیگیرد. کانالهای انتقال دانش مربوط به خوشه 6 )فعالیتهای خاص انتقال دانش سازماندهی شده به وسیله ادارات انتقال فناوری دانشگاهها( تنها به وسیله بنگاههای بخش داروسازی و بیوتکنولوژی مورد استفاده قرار میگیرد. بهطور کلی نتايج حاکی از اين است که بنگاههای فعال در بخش شیمیايی و پتروشیمی به نشريات علمی و مالکیت فکری و ثبت اختراعات و ايجاد واحدهای جديد دانشگاهی حهت انتقال دانش اهمیت زيادی قائل هستند. بخش داروسازی و بیوتکنولوژی از کلیه کانالهای انتقال دانش به استثنای نشريات علمی جهت انتقال دانش استفاده میکنند. بخش ماشین آالت محصوالت فلزی اساسی و فابريکی و بخشهای مربوط به مهندسی مکانیک به کانالهای مربوط به مالکیت فکری و ثبت اختراعات و ايجاد واحدهای جديد دانشگاهی اهمیت زيادی قائل هستند. بخش تجهیزات برق و ارتباطات راه دور تنها از خوشه 8 )شرکت در اجالسها( جهت انتقال دانش از دانشگاه استفاده میکنند و استفاده از کانالهای انتقال دانش به وسیله بخش صنايع غذايی قابل توضیح نیست. نتیجه جالب اين مدل اين است که کانال نشريات علمی تنها به وسیله بنگاههای فعال در بخش شیمیايی و پتروشیمی مورد استفاده قرار میگیرد. نتیجهگیری و پیشنهادات نتايج نشان میدهد که از ديد اعضای هیات علمی دانشگاهها نشريات علمی نظیر مجالت علمی- پژوهشی يا کتابها مهمترين کانال انتقال دانشگاه بین دانشگاه و صنعت محسوب می- شود و انجام طرحهای پژوهشی قراردادی برای صنعت انجام طرحهای پژوهشی مشترک با صنعت ارائه خدمات مشاورهای اعضای هیأت علمی به صنايع و ارائه خدمات مشاورهای اعضای هیأت علمی به صنايع به ترتیب در رتبههای بعدی قرار دارند. تماس حضوری از طريق سازمان دانش آموختگان واحدهای جديد دانشگاهی ( هب عنوان منبع جديد دانش( فعالیتهای خاص انتقال دانش سازماندهی شده به وسیله ادارات انتقال فناوری دانشگاهها و متون ثبت اختراع به ترتیب کمترين اهمیت را در انتقال دانش ايفا میکنند. از ديد کارکنان
58/ فصلنامه انجمن آموزش عالی ايران سال ششم شماره اول زمستان 1938 تحقیق و توسعه صنايع اعضای هیأت علمی شاغل در هردوی دانشگاه و صنعت مهمترين کانال انتقال دانشگاه بین دانشگاه و صنعت محسوب میشود و انجام طرحهای پژوهشی قراردادی برای صنعت انجام طرحهای پژوهشی مشترک با صنعت جريان فارغالتحصیالن دانشگاهی به صنعت )در سطح کارشناسی يا کارشناسی ارشد( و نشريات علمی نظیر مجالت علمی- پژوهشی يا کتابها به ترتیب در رتبههای بعدی قرار دارند. فعالیتهای خاص انتقال دانش سازماندهی شده به وسیله ادارات انتقال فناوری دانشگاهها تماس حضوری از طريق عضويت در سازمانهای حرفهای متون ثبت اختراع و تبادل موقت اعضای هیأت علمی با صنعت به ترتیب کمترين اهمیت را در انتقال دانش ايفا میکنند. از طرف ديگر هر دو گروه کلیه کانالهای بیان شده را مهم يا خیلی مهم ارزيابی نمودهاند و بهطور متوسط اهمیت کانالهای انتقال دانش از ديد کارکنان تحقیق و توسعه بزرگتر از اهمیت متوسط اظهار شده به وسیله اعضای هیات علمی دانشگاهها میباشد. نتايج برآورد مدل عوامل مؤثر بر استفاده از کانالهای مختلف انتقال دانش نشان میدهد که تفاوتهای بخشی تأثیر مهمی در اهمیت کانالهای مختلف انتقال دانش ايفا میکنند. بهطور کلی نتايج حاکی از اين است که بنگاههای فعال در بخش شیمیايی و پتروشیمی به نشريات علمی و مالکیت فکری و ثبت اختراعات و ايجاد واحدهای جديد دانشگاهی حهت انتقال دانش اهمیت زيادی قائل هستند. بخش داروسازی و بیوتکنولوژی از کلیه کانالهای انتقال دانش به استثنای نشريات علمی جهت انتقال دانش استفاده میکنند. بخش ماشین آالت محصوالت فلزی اساسی و فابريکی و بخشهای مربوط به مهندسی مکانیک به کانالهای مربوط به مالکیت فکری و ثبت اختراعات و ايجاد واحدهای جديد دانشگاهی اهمیت زيادی قائل هستند. بخش تجهیزات برق و ارتباطات راه دور تنها از خوشه شرکت در اجالسها جهت انتقال دانش از دانشگاه استفاده میکنند و استفاده از کانالهای انتقال دانش به وسیله بخش صنايع غذايی قابل توضیح نیست. با توجه به نتايج اين پژوهش پیشنهادهای زير ارائه میشود: 1. با توجه به اهمیت باالی نشريات علمی نظیر مجالت علمی- پژوهشی يا کتابها انجام طرحهای پژوهشی قراردادی برای صنعت انجام طرحهای پژوهشی مشترک با صنعت ارائه خدمات مشاورهای اعضای هیأت علمی به صنايع و جريان فارغالتحصیالن دانشگاهی به
اهمیت کانالهای مختلف انتقال دانش... /51 صنعت )در سطح کارشناسی يا کارشناسی ارشد( در مقايسه با ساير کانالهای انتقال دانش اين کانالها در اولويت قرار گیرند و در ارتقای اعضای هیات علمی دانشگاهها به اين فعالیتها وزن بیشتری داده شود. 8. با توجه به اين که در بخشهای مختلف صنعتی از کانالهای متفاوتی در انتقال دانش استفاده میشود لذا پیشنهاد میشود دانشگاهها و صنايع در انتقال دانش از دانشگاه به صنعت تفاوتهای بخشی را مورد توجه قرار دهند. 9. دفاتر ارتباط با صنعت دانشگاهها در توجیه شرکتها و صنايع و آگاهسازی آنها از مزايای همکاری تحقیقاتی با دانشگاهها فعالتر شوند. 4. اولويتهای تحقیقاتی صنايع به وسیله دفاتر ارتباط با صنعت دانشگاهها شناسايی گرديده و به اعضای هیات علمی دانشگاهها منعکس شود و تحقیقات دانشگاهی به سمت پاسخگويی به نیازهای اقتصادی کشور سوق داده شود. 5. بر انتخاب موضوع پاياننامههای کارشناسی ارشد و رسالههای دکتری از بین اولويتهای تحقیقاتی دستگاههای اجرايی تأکید شود. 6. تصويب و اجرای قانون مالکیت فکری و ثبت اختراع خصوصا در بخشهای شیمیايی و پتروشیمی داروسازی و بیوتکنولوژی و بخش ماشینآالت بهمنظور شفاف شدن نتايج حاصل از تحقیقات صنعتی و دانشگاهها در اولويت قرار گیرد. 7. با توجه به درجه اهمیت باالی کانالهای ارائه خدمات مشاورهای اعضای هیأت علمی به صنايع و اعضای هیأت علمی شاغل در هردوی دانشگاه و صنعت قوانینی مبنی بر استفاده از اعضای هیات علمی دانشگاهها به عنوان مشاوران واحدهای صنعتی و دستگاههای اجرايی تصويب گردد. 2. جلساتی بین دانشگاه و واحدهای صنعتی در جهت بهبود ذهنیتهای رايج دو طرف نسبت به يکديگر برگزار گردد و فرهنگ تحقیقات نهادينه شود. 3. از دانشگاهها و مؤسسات پژوهشی و مراکز انتقال تکنولوژی در دانشگاهها در انتقال دانش به صنعت حمايتهای مالی صورت بگیرد و بودجه تحقیقاتی دستگاههای اجرايی و صنايع افزايش يابد و حمايتهای مالی بیشتری از جانب دولت از صورت گیرد.
58/ فصلنامه انجمن آموزش عالی ايران سال ششم شماره اول زمستان 1938 فهرست منابع: آراسته حمیدرضا و جاهد حسینعلی )1923( نقش پارکها و مراکز رشد علم و فناوری در تجاری سازی يافته های پژوهشی نشريه صنعت و دانشگاه )3-18(: 8 95-49. انتظاری يعقوب )1974( نظام ملی نوآوری تکنولوژيک: پیوند دانشگاه با صنعت فصلنامه پژوهش و برنامه ريزی در آموزش عالی )9-4(: 9 143-128. انتظاری يعقوب )1921( تحلیل تقاضای صنعت- دانش برای دانش آموختگان آموزش عالی سمینار ارائه نتايج طرح نیازسنجی نیروی انسانی متخصص 81 و 88 خرداد 1921 موسسه پژوهش و برنامه ريزی آموزش عالی. حبیبپور کرم و صفری رضا )1931( راهنمای جامع کاربرد SPSS در تحقیقات پیمايشی چاپ پنجم تهران: نشر لويه. دولتیابی پريا و آقايی عبداهلل )1922( نقش پارک فناوری مجازی در تحول ماهیت صنعت و دانشگاه در اقتصاد دانش بنیان صنعت و دانشگاه 8)4-9(:51-49. زارعی حسن معماريانی عزيزاهلل و شفیعی مسعود )1977( همکاری دانشگاه و صنعت-تحلیل سیستمی چهارمین کنگره همکاریهای دولت دانشگاه و صنعت برای توسعه ملی. سیفالدين اصل امرعلی و سلیمی محمد حسین )1921( نظام ملی نوآوری چارچوب همکاری دولت )سیاستگذاری( دانشگاه و صنعت ششمین کنگره همکاریهای دولت دانشگاه و صنعت. کشاورز محسن و رحیمی محسن و سلیمی مجید )1923( نقش مراکز تحقیق و توسعه در نظام نوآوری نشريه صنعت و دانشگاه )7-2(: 9 95-44..73 متحدی علی اکبر )1923( ضرورت تحول در نظام آموزش عالی کشور جهت توسعه فناوری ملی و ارتباط با صنعت نشريه صنعت و دانشگاه )3-18(: 9 55-61. میرعلیخانی کريم و کبیری اصفهانی محمد و علی ورديلو هوشنگ )1922( بررسی موانع همکاری صنعت و دانشگاه و معرفی يک نمونه موفق در ايران صنعت و دانشگاه 8)4-9(:75- فائض علی و شهابی علی )1923( ارزيابی و اولويت بندی موانع ارتباط دانشگاه و صنعت مطالعه موردی شهرستان سمنان فصلنامه رهبری و مديريت آموزشی دانشگاه آزاد اسالمی واحد گرمسار :)8( 4.37-184 Adebowale, Boladale Abiola and Oyelaran-Oyeyinka, Banji (2012). University-Industry Collaboration as a Determinant of Innovation in Nigeria, Institutions and Economies (formerly known as International Journal of Institutions and Economies), 4 (1): 21-46
اهمیت کانالهای مختلف انتقال دانش... /59 Agrawal, A. (2001). University-to-industry knowledge transfer: literature review and unanswered questions. International Journal of Management Review, 3 (4): 285 302. Arvanitis et al. (2008). University-industry knowledge and technology transfer in Switzerland: What university scientists think about cooperation with private enterprises, Research Policy, 37: 1865 1883. Baba, Y. N. Shichijo, and S. R. Sedita (2009). How do collaborations with universities affect firms' innovative performance? The role of "Pasteur scientists" in the advanced materials field, Research Policy, 38 (5): 756-764. Beise, M. Stahl, H. (1999). Public research and industrial innovations in Germany. Research Policy, 28: 397 422. Mansfield, E. (1991). Academic research and industrial innovation. Research Policy, 20: 1 12. Bekkers, R. & M. van der Steen (2003). IP-based Spin-offs of Public Research Organisations in the Dutch Life Sciences and ICT sectors. In: OECD, Turning Business into Science: Patenting and Licensing at Public Research Organisations. Paris: OECD. pp. 263-289. Bekkers, R. and I. M. Bodas-Freitas (2008). Analysing knowledge transfer channels between universities and industry: To what degree do sectors also matter? Research Policy, 37(10): 1837-1853. Belderbos R. Carree M., Lokshin B. 2004, Cooperative R&D and firm performance, Research Policy, 33: 1477 92. Brennenraedts, R. R. Bekkers and B. Verspagen (2006): "The different channels of university-industry knowledge transfer: Empirical evidence from Biomedical Engineering", ECIS Working Paper Cohen, W. M. R. R. Nelson and J. P. Walsh (2002). Links and impacts: the influence of public research on industrial R&D. Management science, 48(1): 1-23. D Este, P. Patel, P. (2007), University industry linkages in the UK: What are the factors underlying the variety of interactions with industry? Research policy, (9): 1295 1313. De Fuentes, C. and Dutrenit, G. (2008). A three- stage model of the Academy- Industry linking process: the perspective of both agents, Centre for innovation, Research and Competence in the learning Economy (CIRCLE), Lund University. Mansfield, E. (1998). Academic research and industrial innovation: an update of empirical findings. Research Policy, 26: 773 776. Meyer-Krahmer, F. Schmock, U. (1998). Science-based technologies: university industry interactions in four fields. Research Policy, 27 (8): 835 851.
54/ فصلنامه انجمن آموزش عالی ايران سال ششم شماره اول زمستان 1938 Olmos Penuela J. Martinez E. C. D'este P. (2011). Knowledge transfer activities in humanities and social sciences: which determentants explain research group interactions with non academic agents? Comwell Rebid Bakker, Alborg, Denmark, January 20-22, 2011. Schartinger, D. Schibany, A. and H Gassler (2001). Interactive Relations between Universities and Firms: Empirical Evidence for Austria, Journal of Technology Transfer, 26: 255-268. Tranmer, M. & Elliot, M. (2008). Binary Logistic Regression, Cathie Marsh Centre for Census and Survey Research, pp.3-10. Zucker, L. G. M. R. Darby and M. Torero (2002). Labor mobility from academe to commerce. Journal of Labor Economics, 20(3): 629-660.